Door de groeiende onevenwichtigheden hebben de Chinese kerncijfers zich in de laatste tien jaar in snel tempo verslechterd.
Tijdens de traditionele militaire parade op de Franse nationale feestdag vierden Emmanuel Macron en Donald Trump op de Champs-Élysées de Frans-Amerikaanse vriendschap. De parade in de lichtstad drong echter een veel belangrijkere gebeurtenis naar de achtergrond, die tegelijkertijd plaatsvond aan de andere kant van de aardbol. In het door smog verstikte Peking nam de Chinese president Xi Jinping deel aan de National Financial Work Conference. Het is een conferentie achter gesloten deuren, waarin om de vijf jaar de koers van de financiële hervormingen in China wordt uitgestippeld.
In de Chinese hoofdstad stond noch de prachtig gekleurde Gallische haan, noch de trotse Amerikaanse witkopzeearend in het middelpunt, maar de bedreiging door een ander wezen: de grijze neushoorn.
Financiële mythologie
In de financiële mythologie spelen slechts weinig dieren een rol. De bekendste daarvan zijn de stier en de beer, die respectievelijk symbool staan voor opwaartse en neerwaartse trends op de markt. Dankzij het wereldwijde hoogtij voor startups is de laatste tijd ook de eenhoorn heel populair geworden. Enkele jaren geleden kreeg ook de zwarte zwaan een plaatsje in het mythologische bestiarium. Dit fabelachtige wezen werd beschreven door Nassim Nicholas Taleb in zijn bestseller „De zwarte zwaan: de macht van hoogst onwaarschijnlijke gebeurtenissen“, die slechts enkele maanden voor het uitbreken van de financiële crisis in 2007 verscheen. Volgens de definitie van Taleb is een zwarte zwaan een zeldzame en niet te voorspellen gebeurtenis, die alle waarnemers totaal verrast.
In tegenstelling tot gebeurtenissen van het type “zwarte zwaan”, die zich onverwacht voordoen, is een grijze neushoorn een zeer waarschijnlijke gebeurtenis met enorme gevolgen, maar waarvan het potentiële gevaar desondanks verwaarloosd wordt. Het is dus een combinatie van de Engelse metafoor voor de “olifant in de kamer” (een overduidelijk probleem dat door iedereen genegeerd wordt) en de onwaarschijnlijke en onvoorspelbare zwarte zwaan. “Grijze neushoorns zijn geen toevallige verrassingen, maar manifesteren zich na een reeks waarschuwingen en zichtbare signalen”, schrijft Michele Wucker, auteur van het boek “The Gray Rhino: How to Recognize and Act on the Obvious Dangers we Ignore“. De neushoorn is in China al lang uitgestorven. Waarom wekt de Chinese president hem dan weer tot leven?
Het effect van de crisis in China
De wereldwijde financiële crisis en de aansluitende grote recessie hebben de wereldeconomie een volledig nieuw aanzien gegeven. In China hebben deze gebeurtenissen geleid tot drastische veranderingen van de economische prestaties. Tussen 2007 en 2016 is de groei van het bbp er van 14,2% tot 6,7% gehalveerd. De schuldenlast schoot de hoogte in van circa 150% van het bbp tot een record van 257%. Dat gebeurde in eerste instantie door de groeiende hefboomfinanciering van de bedrijven in de niet-financiële sector, die sinds de crisis te maken heeft met overcapaciteit. Bovendien nam het aantal dubieuze leningen toe, ook al is deze trend niet terug te vinden in de officiële cijfers. De schuldendienstratio (het percentage van het inkomen dat gebruikt wordt voor renteaflossing en herfinanciering) steeg in dezelfde periode van 13,4% tot meer dan 20%. De deviezenreserves van de People’s Bank of China (PBoC) – die vóór de financiële crisis gestaag stegen, gelijktijdig met de sterke instroom van financieel kapitaal naar China – zijn echter fors gedaald. De kapitaaluitstroom verminderde het laatste jaar alleen omdat deze door de Chinese regering aan banden gelegd werd. De renminbi, die vóór de crisis geleidelijk aan waarde gewonnen had, staat nu onder depreciatiedruk. De vastgoedprijzen stijgen bliksemsnel en eigen woningen worden steeds vaker met vreemd vermogen gefinancierd. Het Chinese systeem van schaduwbanken en de wildgroei van vermogensbeheerproducten – die dienen voor de financiering van verschillende beleggingen buiten de balans – maken het moeilijk, zoniet onmogelijk om de financiële risico’s te bewaken.
De grijze neushoorn in China
Door de groeiende onevenwichtigheden hebben de Chinese kerncijfers zich in de laatste tien jaar in snel tempo verslechterd. Dat blijkt zowel in de binnenlandse economie (grote schuldenlast en hoge vastgoedprijzen), als op internationaal niveau (daling van de deviezenreserves, depreciatiedruk op de renminbi en kapitaaluitstromen). In de woorden van Michele Wucker betreft het hier een ”reeks zichtbare tekenen”, die duidelijk naar voren komen uit de genoemde drastische verandering van de Chinese economische prestaties. Als eerste ”waarschuwingssignaal” daalde de S&P 500 met 15% na de depreciatie van de yuan en de daaropvolgende koersdaling op de beurzen in China in januari 2016 - de spreekwoordelijke kanarie in de steenkoolmijn. De officiële bekentenis van president Xi Jinping dat de financiële sector blootgesteld is aan systeemrisico’s en behoefte heeft aan beter toezicht en reglementering, komt precies overeen met de definitie van een grijze neushoorn volgens Michele Wucker.
De maatregelen
Wanneer een dergelijk monster dichterbij komt, moeten de politieke besluitvormers zich op het ergste voorbereiden en tegelijkertijd trachten het fenomeen onder controle te houden. Om die reden heeft de PBoC onder meer de korte rente opgetrokken. Tot op zekere hoogte lijkt deze maatregel succesvol te zijn, want de schuldenlast van de bedrijven in de niet-financiële sector in verhouding tot het bbp bleef de laatste vier kwartalen stabiel, nadat deze in de voorgaande jaren fors gestegen was.
De National Financial Work Conference eindigde met het oprichten van een besluitvormingsorgaan, dat snel en kordaat moet optreden wanneer er gevaar dreigt, en de bestaande regelgeving moet harmoniseren. De PBoC, de China Securities Regulatory Commission (CSRC), de China Bank Regulatory Commission (CBRC) en de China Insurance Regulatory Commission (CIRC) moeten samengevoegd worden tot één autoriteit. Met dit nieuwe orgaan, het State Council Financial Stability Development Committee, dat rechtstreeks onder toezicht staat van de staatsraad, wil het land een vereenvoudigd instrument voor de bewaking van het systeemrisico creëren. In dat verband krijgt de centrale bank meer bevoegdheden. Welke werkwijze de nieuwe autoriteit wil hanteren en wie haar zal leiden, werd nog niet bekendgemaakt. De huidige gouverneur van de PBoC, Zhou Xiaochuan, zal vermoedelijk over enkele maanden met pensioen gaan. Het nieuwe hoofd van de PBoC zal zich waarschijnlijk vooral concentreren op financiële stabiliteit. De Communistische Partij van China zal tijdens haar 19de partijdag dit najaar de strategische koers aangeven die China de komende vijf jaar zal volgen. Eén van de doelstellingen zal daarbij vanzelfsprekend financiële stabiliteit zijn.
Het blijft maar te hopen dat China in de nabije toekomst van “grijze neushoorns” gespaard blijft. De regering is zich in elk geval bewust van het gevaar en neemt momenteel concrete maatregelen om dit af te wenden.